Historiek Citadelpoort – Willempoort Gent, 22.04.2016
NEMO ME IMPUNE LACESSET
‘Niemand zal mij ongestraft tergen’ blinkt het sinds 1826, in gouden letters, boven de voornaamste toegangspoort van de Gentse Citadel: waarschuwende taal aan het adres van Frankrijk, de agressor uit het zuiden.
Door de hoge ligging konden stadsversterkingen op de zuidelijke flank van de Gentse Blandijnberg, tussen de Kortrijkse Poort en de Heuvelpoort, enkel worden gevormd door droge vestinggrachten, aarden wallen en bolwerken of bastions.
Op de plaats van het voormalige Monterreyfort (1671-1780), gebouwd in de periode van de Spaanse Nederlanden en afgebroken op bevel van de Oostenrijkse keizer Jozef II, werd tussen 1822 en 1830 een nieuwe (Hollandse) citadel gebouwd.
Die indrukwekkende versterking op de zuidelijke flank van de Gentse Blandijnheuvel was onderdeel van de Wellingtonbarrière, een verdedigingslinie van vestingen en citadellen als buffer tegen de Franse expansiedrang. De geallieerde mogendheden die in 1814 Napoleon versloegen in Waterloo, wilden aan de zuidgrens van het nieuw gevormde Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, voorzien in de bescherming van de Antwerpse haven en de monding van de Schelde. De financiering kwam grotendeels uit de schatkist van de Verenigde Nederlanden, maar ook uit Engelse bijdragen en Franse herstelbetalingen.
De Gentse Citadel was een ontwerp van de Nederlandse kapitein-ingenieur Gey van Pittius en werd tussen 1822 en 1830 gebouwd onder toezicht van genietroepen van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Een eerste ontwerp dateerde al van juni 1819 maar de definitieve plannen werden pas na goedkeuring door de Hertog van Wellington bekrachtigd met een besluit van Koning Willem I op
4 oktober 1821. De eerste spadesteek was op 27 mei 1822 en de plechtige eerste steenlegging volgde op 15 april 1823 (op de locatie van bastion nr.2, ter hoogte van het huidige MSK).
Op een terrein van 43 hectare verrees een gigantisch stervormig bakstenen fort (200.000 m3 metselwerk) met vijf bastions, courtines (verbindingswallen), ravelijnen (buitenversterkingen) en droge grachten. De citadel zou plaats bieden aan 6000 soldaten, 150 paarden en 327.000 kg buskruit. De bovenkant van de bakstenen structuur was grotendeels bedekt met grond. Dit moest de structuur beschermen tegen projectielinslagen en het geheel zoveel mogelijk aan het oog onttrekken. Doordat deze structuur zelfs beplant werd, was van op een afstand niet zo heel veel van het fort zichtbaar.
In september 1830 was de Citadel nog niet volledig afgewerkt toen de bouw werd stopgezet wegens de Belgische revolte. Gedurende enkele weken werd de Citadel toch nog gebruikt door troepen van het VKN, om na hun aftocht in gebruik te worden genomen als kazerne voor het Belgische leger.
In 1870 koopt de stad de Citadel en vanaf 1872 worden verschillende delen gesloopt om plaats te maken voor nieuwe straten en het nieuwe Citadelpark. Het centrale gedeelte zal als infanteriekazerne behouden blijven, tot in 1907 de Leopoldskazerne hier tegenover het park in gebruik wordt genomen.
Voor de stadsvernieuwing, in aanloop naar de Wereldtentoonstelling van 1913, werd de Citadel uiteindelijk bijna volledig afgebroken.
Tijdens WO I gebruikte het Duitse leger de overblijvende kazematten als wapenwerkplaats.
Vandaag resten alleen deze toegangspoort en enkele ondergrondse kazematten elders in het Citadelpark als zichtbare getuigen van het meest indrukwekkende Gentse bouwwerk uit de periode van Willem I .
°°°°
NEMO ME IMPUNE LACESSET
ANNO XI POST PRŒLIUM AD WATERLOO EXSTRUCTA
Volgens dit Latijnse opschrift werd de poort voltooid in het 11e jaar na Waterloo d.w.z. in 1826, op het einde van de eerste bouwfase.
Na de ‘overname’ van de citadel door het Belgisch bewind werd de Hollandse leeuw in het fronton vervangen door de Belgische leeuw met het devies ‘L’UNION FAIT LA FORCE’.
De waarschuwing aan Frankrijk werd echter behouden: ‘NIEMAND ZAL MIJ ONGESTRAFT TERGEN’.
Tekst: Comité Willem Bedankt
Bronnen:
Description de la nouvelle citadelle de Gand – Gey van Pittius – 1843
www.bunkergordel.be – Luc Van de Sijpe
UGentMemorie / Citadelpark
De Willempoort te Gent – A.K. Evrard
Historische Atlas van Gent – Een visie op verleden en toekomst – A. Capiteyn e.a.
Situering poortgebouw – Stadsarchief Gent